Του Δημήτρη Αργυρού
Είναι σχεδόν βέβαιο πως το μυθιστόρημα του Κουβανού συγγραφέα Λεονάρδο Παδούρα «Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά» (Καστανιώτης 2011)- αυτή η παράλληλη ιστορία του Τρότσκι και του δολοφόνου του- θα δυσαρεστήσει, τόσο τους ορθόδοξους σταλινικούς, όσο και τους ορθόδοξους τροτσκιστές αναγνώστες.
Και πώς θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά με ένα αντισταλινικό ιστορικό μυθιστόρημα, που παρουσιάζει τον Τρότσκι να έχει τις δικές του μεγάλες ευθύνες, για την οικοδόμηση του ολοκληρωτικού καθεστώτος. Αυτού του καθεστώτος ολοκληρωτικού φόβου που έκτισε ο Στάλιν, εκτελώντας ή φυλακίζοντας στα γκούλαγκ όλους τους πραγματικούς ή δυνητικούς αντιπάλους του. Ενός καθεστώτος φόβου, τρόμου, παράνοιας και κυνισμού που παραμόρφωσε σε τρομακτικό βαθμό την πανανθρώπινη ουτοπία ισότητας, αδελφότητας και ελευθερίας, πάνω στην οποία βασίστηκε η Οκτωβριανή Επανάσταση.
Ένα μυθιστόρημα που παρουσιάζει με συμπόνια και σχεδόν με οίκτο, τόσο τον μοναχικό προφήτη της παγκόσμιας επανάστασης, Τρότσκι, τον δολοφόνο του Τρότσκι, Ραμόν Μερκαντέρ, όσο και τον καθαρά μυθιστορηματικό ήρωα του, Ιβάν, που στο βιβλίο συναντήθηκε στην Σοσιαλιστική Κούβα, με τον δολοφόνο του Τρότσκι, διηγούμενος του την τραγική ιστορία στην οποία υπήρξε πρωταγωνιστής.
Ο καθαρά μυθιστορηματικός ήρωας Ιβάν, ζώντας στην σοσιαλιστική Κούβα θα οδηγηθεί στην δική του ήπειρο μοναξιάς, ανίκανος και άβουλος να αντιδράσει και να αντισταθεί απέναντι σε ένα σύστημα που τον κανονικοποιούσε.
Θύτης και θύμα ο Τρότσκι, και ο δολοφόνος του, βουτηγμένοι μέσα σε μια θάλασσα από πιστούς και φανατικούς που η ολοκληρωτική ουτοπία τους είχε μετατρέψει σε φοβισμένα και κυνικά όντα.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα όπου η αρχική συμπόνια για τον Τρότσκι, τον Ραμόν και τον Ιβάν, μετατρέπεται προς στο τέλος του βιβλίου σε μια μελαγχολία για την ανικανότητα του ανθρώπου να πάρει τις τύχες στα χέρια του, να αντισταθεί αποτελεσματικά στο φασισμό, τον ολοκληρωτισμό και τον φόβο που προκαλεί η εξουσία, μια μελαγχολία για την πτώση της κομμουνιστικής ουτοπίας, όπως την ζήσαμε στο 20οαιώνα.
Μελαγχολία που για τον συγγραφέα οδηγεί ή πρέπει να οδηγήσει στην λήθη της ιστορίας των ανθρώπων, που μπορεί να αγάπησαν τα σκυλιά και που στο όνομα της αγάπης για τον άνθρωπο και για την ιστορία, που μετατρέπει τον άνθρωπο σε υποκείμενο της, προκάλεσαν την μεγαλύτερη καταστροφή στην ιδέα και στην προοπτική μιας καλύτερης κοινωνίας.
Μια λήθη που μπορεί να οδηγήσει να πάρουμε τα πράγματα διαφορετικά, να κάνουμε μια νέα αρχή που απέναντι στο ολοκληρωτισμό του κεφαλαίου δεν θα προτάσσει τον ολοκληρωτισμό της μοναδικής αλήθειας.
Ως αιρετικός και όχι ως ορθόδοξος κομμουνιστής μπορώ να συμφωνήσω για τις ευθύνες του Τρότσκι ή και του Λένιν και όλης της ηγεσίας των μπολσεβίκων για την οικοδόμηση του μονοκομματικού χομπσιανού κράτους. Αναγνωρίζοντας όμως το σύνολο των παραμέτρων και των ζητημάτων που δεν επέτρεπαν να γίνει κάτι διαφορετικό, από αυτό που έγινε.
Ο σταλινισμός ήταν ένα καθεστώς εκτάκτου ανάγκης που διαρκώς ήταν αναγκασμένο να κάνει εκκαθαρίσεις για να κρατάει τις ισορροπίες του, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και την ισχυροποίηση του. Ήταν η μοναδική ρεαλιστική πρόταση να ολοκληρωθεί η καπιταλιστική ανάπτυξη, έστω και με σοσιαλιστικό μανδύα. Από αυτή την άποψη μόνο ολοκληρωτισμός δεν ήταν, αλλά μια κοινωνία έντονων ταξικών συγκρούσεων που λόγω του χαρακτήρα του συστήματος, επιλύοντας εντός των θεσμών του κράτους-κόμματος.
Σίγουρα η κατάληξη των σοβιετικών πειραμάτων, έχει κάνει το μέγιστο των κακών στην ουτοπική υπόθεση, σε τέτοιο βαθμό που ακόμη και σήμερα, παρά την μεγάλη καπιταλιστική κρίση, να μην ονειρευόμαστε ένα μετακαπιταλιστικό δρόμο.
Και σε αυτό δεν φταίνε οι πράκτορες του καπιταλισμού, ο ρεφορμισμός και ο οπορτουνισμός.
Μόνο που αυτό δεν αντιμετωπίζεται με την νιτσεϊκή ιστορική λήθη. Άσε που αυτό μπορεί να είναι ωραία σαν λογοτεχνική μεταφορά, αλλά είναι άτοπο στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι.
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΝΕΡΓΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ
Αντιμετωπίζεται μόνο με την ιστορία και την διαλεκτική της. Μια διαλεκτική όμως που δεν χρησιμοποιεί τους ανθρώπους, ως δοχεία μεταφοράς μεγάλων ιδεών, σκοπών, μέσων και οραμάτων.
Μια διαλεκτική που μετατρέπει τους ίδιους τους ανθρώπους σε ενεργά υποκείμενα της και πάνω σε αυτή οικοδομεί την ηθική σκοπών και μέσων, που καταστρέφει τον παλαιό, οικοδομεί νέο, για να το ξανακαταστρέψει όταν αυτός γίνει το νέο κατεστημένο.
Η αλλαγή αυτού του κόσμου είναι έργο αυτών των ενεργών υποκειμένων και όχι κάποιων σωτήρων που στο όνομα τους, αναλαμβάνουν το καθήκον να αλλάξουν τα πράγματα.
Η εν λόγω διαλεκτική έχει διατρέξει μεγάλο δρόμο και έχει ακόμη μέλλον μπροστά της, καθώς ένα ενεργό υποκείμενο δεν είναι μια τελεσίδικη κατάσταση – είναι ένα ανοικτό σύστημα διακύβευσης.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, η μοναξιά του επαναστάτη Τρότσκι, ο έρεβος του δολοφόνο του, η μελαγχολία του Ιβάν, η τραγωδία της ΕΣΣΔ και της επαναστατημένης Ισπανίας είναι στιγμές μιας μετάβασης, όπως είναι και σήμερα, που το χθες καταρρέει και το αύριο δεν έχει ανατείλλει ακόμη.
