του Μίλτου Μπούκα*
Όλη η Ήπειρος αναγορεύεται πλέον από τα πετρελαϊκά λόμπυς ως το μόνο χερσαίο ενεργειακό οικόπεδο στη χώρα μας, χαμηλότερου κόστους εξόρυξης έναντι των άλλων δύο υποθαλάσσιων Κατάκολου και Πατραϊκού κόλπου, ερήμην της τοπικής κοινωνίας, μετατρέποντάς την σ’ ένα ElDorado εξορυκτικού προσανατολισμού, δημιουργώντας σαφώς νέους δρόμους και ορίζοντες «επενδυτικής δράσης» συμπληρώνοντας το πλούσιο κοίτασμα της νότιας Αλβανίας…
Με αφορμή την οικονομική κρίση, ο μακρύς κατάλογος των «κρυμμένων θησαυρών» από τα σπλάχνα της ελληνικής γης, έχει ως κυρίως menu για την περιοχή μας: υδρογονάνθρακες!
Πλην του νομού Ιωαννίνων, προσαρτήθηκαν εσχάτως στην πολυεθνική ιδιοκτησία των γεωτρύπανων οι νομοί Άρτας και Πρέβεζας. Στο στόχαστρο και η Θεσπρωτία με υποθαλάσσιο ενδιαφέρον, σημαντικό τουριστικό θέρετρο του παράκτιου τόξου του Ιονίου (Πάργα, Σύβοτα, Πέρδικα, Πλαταριά) συμπληρώνει το καρέ των περιβαλλοντικών θυμάτων στα κελεύσματα της πετρελαϊκής κοινότητας, καθ’ όσον περιλαμβάνει χωρικά το οικόπεδο προσθαλάσσωσης των αγωγών φυσικού αερίου του ITGI προς την Ιταλία (Πέρδικα) και το εργοστάσιο αποσυμπίεσης, «προίκα» του ΔΕΣΦΑ.
Κατανοούμε την σπουδή των σύγχρονων «Εθνικών Ευεργετών» των Υδρογονανθράκων για την «ελευσινοποίηση» της περιοχής μας, την επίσπευση του έργου έναντι των δανειστών, για τον έλεγχο της γεωοικονομίας, των στρατηγικών μετάλλων στην νότια ευρωπαϊκή λεκάνη της Μεσογείου. Ωστόσο εκείνο που δεν κατανοούμε: ποια είναι τα οικονομικά οφέλη για την πατρίδα μας; Η αρχική εκτίμηση αφορά την άντληση πετρελαίου 4,5 δις € σε βάθος χρόνου 25 ετών, από τα οποία το Ελληνικό Δημόσιο ευελπιστεί να ωφεληθεί το 20%, από άμεσους και έμμεσους φόρους, ήτοι μόλις 900 εκατομ. ευρώ! Το νέο Status Quo ωστόσο θα είναι οδυνηρό για την ελληνική διπλωματία με τον περιορισμό άσκησης ανεξάρτητης πολιτικής, γεωπολιτική αμφισβήτηση και οικονομική επικυριαρχία.
Αντιμετωπίζεται το όλον ζήτημα με μια γενικόλογη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για την έρευνα και εκμετάλλευση, 512 σελίδων από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο! Η διάρθρωση της είναι τέτοια που αντιμετωπίζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και προβλήματα στα 3 στάδιά της συγχρόνως· αυτά της αναζήτησης, της έρευνας και της εκμετάλλευσης, κρίνοντάς τα αντιμετωπίσιμα… δίχως ν’ αναφέρεται στις ακριβείς περιοχές του εντοπισμού των κοιτασμάτων, στον τρόπο εξόρυξής τους και στη μεταφορά τους προς τους χώρους αποθεματοποίησης! Πού ακριβώς θα χωροθετηθούν αυτοί οι χώροι διύλισης και εκμετάλλευσης και με ποιόν τρόπο; Η ΣΜΠΕ αναγνωρίζει ότι θα υπάρχουν επιπτώσεις, αλλά αναστρέψιμες…
Χωρίς να γίνεται καμία ουσιώδης αναφορά στην σχέση κόστους-οφέλους, χωρίς διατυπωμένο σχέδιο δράσης σε περίπτωση ατυχήματος, παρ’ όλο που οι πειραματικές γεωτρήσεις στο Καλπάκι το 2002 κόστισαν 20 εκ. € και εγκαταλείφθηκαν λόγω υψηλού κινδύνου ατυχήματος!
Η ανάγνωση της ΣΜΠΕ μόνο ανησυχία προκαλεί, ενώ είναι εντυπωσιακή η προχειρότητα και επιπολαιότητα της αντιμετώπισης του θέματος. Οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξορυκτικής δραστηριότητας είναι προφανείς: καθ’ όλη την παραγωγική διαδικασία εκλύονται τοξικές χημικές ουσίες και λύματα που χρειάζονται ειδική διαχείριση. Οι πιθανές επιπτώσεις λοιπόν στον πρωτογενή τομέα, την γεωργία την κτηνοτροφία, τα νερά, τα παρακείμενα φυσικά οικοσυστήματα και κατ’ επέκταση τον τουρισμό δεν πρέπει να θεωρούνται καθόλου αμελητέα.
Πάντως και το ίδιο το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. εμφανίζει κενά για τις εξορύξεις υδρογονανθράκων, πόσο μάλλον για την υδραυλική ρωγμάτωση (fracking) την οποία δεν αποκλείουν, παρ’ όλο που σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απαγορεύουν την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου ως τεράστια περιβαλλοντική απειλή. Καθόσον έχουν εντοπισθεί σχιστολιθικές ποσότητες η Πίνδος αποτελεί τεράστια αποθήκη (σχετική έρευνα του ΙΓΜΕ). Ποιος εγγυάται ότι δεν θα εφαρμοστεί εδώ αυτή η μέθοδος; Εξάλλου εδώ καλύπτονται οι τεράστιες ανάγκες για νερά από το πλούσιο υδροδυναμικό κεφάλαιο της περιοχής. Η ενδεχόμενη παραγωγή σχιστολιθικού αερίου (shalegas) και πετρέλαιου (shaleoil) είχε ζητηθεί σε επίκαιρη ερώτηση (Ιούνιος 2013) στον Υπουργό Περιβάλλοντος Ευάγγ. Λιβιεράτο ο οποίος επιβεβαίωνε τον εντοπισμό τέτοιων πετρωμάτων, καθώς παραδέχονταν επικείμενες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις από την διαδικασία τέτοιας εξόρυξης.
Στην φτωχότερη περιφέρεια της Ευρώπης, θα βαθύνουν κι άλλο τα πλήγματα κατά της κοινωνικής ειρήνης, με την εγκαθίδρυση του εργασιακού μεσαίωνα και την «κινεζοποίηση» των συνθηκών εργασίας. Υπό αυτό το πρίσμα της περιθωριοποίησης, η Ήπειρος μπαίνει στο στόχαστρο των σπρεντ του χρηματιστηρίου και των κολοσσών των ορυκτών καυσίμων. Μόνο ως «τιμωρητική» διάθεση, δίχως προηγούμενο, μπορεί να θεωρηθεί αυτή η επίθεση στον Ευρωπαϊκό Νότο, χωρίς κανείς να εγγυάται προοπτική ανάταξης, παρά μόνο την ενίσχυση των κατασταλτικών μηχανισμών, με την παρουσία του «παγκόσμιου χωροφύλακα» και με ελάχιστες δημοκρατικές εγγυήσεις… Η στελέχωση μιας τέτοιας κλίμακας υποδομών και έργων θα επαναφέρει δίχως άλλο στο προσκήνιο την Ειδική Οικονομική Ζώνη (ΕΟΖ) Πωγωνίου και τα «κολαστήρια» των μεταναστών.
Η έλλειψη Στρατηγικού Σχεδιασμού και ιεράρχησης προτεραιοτήτων, η μη ανάδειξη του πράσινου εναλλακτικού προφίλ, με την επιβράβευση ασύμβατων μοντέλων ανάπτυξης, από τα συστημικά οικονομικά κέντρα (Περιφέρεια, εμπλεκόμενοι δήμοι, οικονομικά επιμελητήρια, ΤΕΕ), αποδυναμώνουν κάθε υγιή αντίδραση. Η διατήρηση της υψηλής ποιότητας της εικόνας του Ηπειρωτικού τοπίου ως μοναδικού δείγματος πολιτιστικού προϊόντος, ουδέποτε απασχόλησε τους ιθύνοντες. Πάντα συναινετικοί σ’ ό,τι βαφτίζεται, γενικώς και αορίστως, αναπτυξιακό, όσο ανορθολογικό και εφιαλτικό κι αν είναι. Η αδυναμία συγκρότησης της τοπικής πράσινης φυσιογνωμίας και ταυτότητας με την αρχαία Δωδώνη «υποβαθμισμένη» ως μνημείο εθνικής εμβέλειας [2008], μία από τις πιο λαμπρές κοιτίδες του Παγκόσμιου Πολιτισμού, αναδεικνύει πόσο θλιβερός είναι ο απόηχος αυτού του χρόνιου συμβιβασμού…
Η επιλογή της βόμβας των πολυαρωματικών υδρογονανθράκων στην καρδιά ενός μοναδικού περιβάλλοντος, που η γεωγραφική του ενότητα καταλαμβάνεται κατά 50% από Εθνικά Πάρκα και Δρυμούς και με μερίδιο 30% από τους υδάτινους πόρους της χώρας, αγγίζει τα όρια του παραλόγου… Ο αναπροσανατολισμός του μοντέλου ανάπτυξης της Ηπείρου με την αξιοποίηση της υπαίθρου, των ακτών και του ορεινού όγκου σε ζωντανό μνημείο φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, καταφύγιο βιοποικιλότητας και πεδίο εναλλακτικού τουρισμού, στην κατεύθυνση μιας ολοκληρωμένης και πολύπλευρης οικονομίας της Οικολογίας η οποία δεν χρεοκοπεί, θάπρεπε ν’ αποτελεί μονόδρομο. Οι πλουτοπαραγωγικές δυνατότητες της περιοχής δεν βρίσκονται στο υπέδαφος…
Απεναντίας η πολιτική ατζέντα προκρίνει την αξία των πετροδόλαρων με τα μελλοντικά απολήψιμα βαρέλια «μαύρου χρυσού», που ανήκουν στην Κυριότητα του Ταμείου Δημόσιας Περιουσίας, σαν εμπράγματη ασφάλεια της Δανειακής Σύμβασης του Αγγλικού Δικαίου. Με την ψήφιση του Δικαιώματος Επιφανείας και των Εφαρμοστικών Νόμων ολοκληρώνεται η «αρπαγή» δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, ως οδυνηρό «ολοκαύτωμα» για το μέλλον της περιοχής. Το άτυπο καθεστώς της χρεοκοπίας, υιοθετεί τις opendoor διαδικασίες και τις fasttrack διευκολύνσεις, που μετακυλύουν την περιβαλλοντική βλάβη στις επόμενες γενιές.
Η καθυπόταξη όλης της ιστορικής μας διαδρομής στην πολυεθνική κυριαρχία των «χρυσοθήρων» των κοιτασμάτων, αντανακλά το φεουδαρχικό κατάλοιπο και την ανυπαρξία της πολιτικής, που παραχωρεί τη θέση της σε οικονομικά προτεκτοράτα και αφεντικά, που δεν θα υπακούουν σε κανένα Εργατικό και Εγχώριο Δίκαιο.
Επειδή η τεράστια χωρική δραστηριότητα των εξορύξεων θα καθορίσει, σε νομοτελειακό βαθμό, το οικονομικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό μοντέλο της περιοχής, ακυρώνοντας την αειφορία και τους υψηλούς παραδοσιακούς τομείς της περιφερειακής μας οικονομίας, είναι απαραίτητη μια ευρεία κοινωνικο/πολιτική διαβούλευση με τη συμμετοχή όλων των φορέων της τοπικής κοινωνίας.
Πόσο είναι ικανό το πολιτικό προσωπικό και οι θεσμοί να ασκήσουν τον απαραίτητο περιβαλλοντικό έλεγχο;
Μήπως θα μετατραπούν σε «θεσμικούς σεΐχηδες» των ξένων πετρελαϊκών κύκλων εργασιών και του «ξεπουλήματος των φυσικών μας πλεονεκτημάτων, προκαλώντας τοπικές χωροκοινωνικές συγκρούσεις, όπως συνέβη στις χώρες της Λατινικής Αμερικής;
*Μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων Πράσινων. Κείμενο που δημοσιεύθηκε στο ένθετο της Εφημερίδας Αυγή «Οικοτριβές», στις 5-10-2014 για την εκμετάλλευση των Υδρογονανθράκων στην Ήπειρο
